عکس عاشقانه

کشتم شپش شپش کش شش پارا این چند تا نقطه داره؟

وقتیکسی ازت این سوال رو میپرسید میگفتی: دوباره بگو تا روی کاغذ بنویسم ونقطه هاشو بشمرم. غافل از اینکه فقط باید تعداد نقطه های “این” رو میگفتی!یعنی فقط سه تا نقطه!!!

تفریحات هم نسلهای ما و مادر پدرهامون به تکرار همین جملات ساده یابازی های ساده تری که نیاز به هیچ امکاناتی نداشت، انجام می شد. اون موقعخبری از کامپیوتر و پلی استیشن و این حرفها نبود. یعنی فقط خودت بودی وخودت و خواهر برادرت و

حداکثر بچه های فامیل. البته با دستهای خالی…

همه چیز از وقتی شروع شد که به ما گفتن: دالی!

وقتی فرد جدیدی در یکخانواده وارد میشه، اعضای خونه چه برای سرگرمی خودشون و چه برای سرگرمکردن و آروم کردن بچه از راههای مختلفی مثل بازی کردن استفاده میکنند.

طفلمعصوم از همان عنفوان کودکی با بازی کردن اخت میگیره. و این بازی رو درتمام مراحل زندگیش ادامه میده. حتی وقتی بزرگ شد با احساسات آدمها هممیتونه بازی کنه!

در این مطلب مروری داریم بهبازیهای دوران کودکی بچه های دهه شصت و هفتاد. سعی کردیم که برای هر بازی،توضیحی ارائه دهیم که هم برای آنانی که اطلاعاتی ندارند، مفید باشه و همتجدید خاطره ای برای هم نسلهای خودمون باشه.

بعضی از بازیها بین دختر و پسر و یا بین مدرسه و خانه مشترک هستند.برایبرخی بازیها اسمی نیافتیم و یا ممکن است در مناطق مختلف کشور اسامی متفاوتتری برای این بازیها ذکر شده باشد. بازیهای فهرست شده زیر، بازیهایی هستندکه اینجانب

بیشتر به یاد داشته ام .

 

بچه وقتی هنوز نرفته مدرسه، تو خونه یا کوچه بازی میکنه. زمان ما کوچهامنیت داشت. هم بچه دزدی زیاد نبود و هم از ویراژماشین و موتور به نسبتامروز خبری نبود. برای همین خانواده ها با خیال راحت میزاشتن بچه هاشون درکوچه بازی کنند.

وقتی هم که بچه رفت مدرسه، محیط مدرسه بازیهای خاص تری رو میطلبید.
 

اصطلاحات بازیها:
۱- سوختن: کسی که بازی را می بازد.

۲- گرگ: فردی که قرار است موجب باختن سایر بازیکنان شود!

۳- یارکشی: جهت انتخاب اعضای تیمهای شرکت کننده در بازی از روشهای مختلفی استفاده می شود.

۴- موچ: با گفتن این واژه بازیکن یک  فرجه جهت گفتن حرف مهمی می گیرد.

۵- چشم گذاشتن: کسی که چشمانش را میبندد تا سایر بازیکنان کاری را انجام دهند.

۶-نخودی: فردی که در آمار بازی زیادی اومده و نمیدونن چکارش کنند یا از نظرسنی از بقیه کمتره و میخوان دلش نشکنه به عنوان نخودی وارد بازی میشه.

روشهای انتخاب شروع کننده بازی:

۱- گردو شکستم

۲- سکه انداختن ( شیر یا خط)

۳- ده بیست سی چهل… یا  ده  بیست سه پونزده…

۴- سنگ   کاغذ   قیچی

بازیهای پیش دبستانی:

اما وقتی بچه تازه به دنیا اومد و کم کم داشت بزرگ میشد، از بازیهای ساده ای برای سرگرم کردن اون استفاده میشد:
۱- دالی…

وقتی بچه هیچی حالیش نیست و میشه سرش راحت کلاه گذاشت، خانواده از بازی “دالی”استفاده میکنند. یعنی یکی از اعضای خانواده پشت یه چیزی قایم میشه و طفلبیچاره که از هیچ جا خبر نداره و دست راست و چپشو نمیشناسه، فکر میکنه

طرفغیب شده. اون موقع شخص به ظاهر غیب شده یکهو خودشو نشون میده و طفل معصوممثل اینکه تی تاپ دیده باشه! ذوق از خودش در میکنه و میخنده.

شخصی که میخواد لحظه ای غیب بشه یا میتونه صورتشو پشت دستش قایم کنه یا پشت بدن کسی یا اثاثهای خونه قایم بشه.

این روش بازی برای آروم کردن بچه های که مدام داره ذق ذق (zegh zegh) میکنند خیلی مفیده!
۲- لی لی لی لی حوضک… 

وقتی بچه کمی بزرگتر شد ( دقت کنید که کمی، یعنی هنوز خبر نداره که دارید سرش شیره میمالید)، خانواده از بازی “لی لی حوضک” استفاده میکنند.

به این ترتیب که دست کودک را میگرفتند و کف دستش با انگشت اشاره کمی حالت قلقلک ایجاد میکردند و این شعر رو میخوندن.
۳- کلاغ پر…
زمانی که بچه فرق بین گاو و کلاغ و گوسفند و قورباغه رو فهمید، میشه از بازی “کلاغ پر” استفادهکرد. محدوده سنی خاصی را نمی شود برای این بازی تعیین کرد.یعنی ممکن استکودک ۱ ساله فرق خر و طوطی را بداند اما کودک ۷ ساله هنوز به

گاو بگویدببعی.

روش این بازی بدین نحو است که مشابه روش قبلی دست کودک رامیگیرند و با انگشت اشاره به کف دست اشاره میکنند و می گویند: کلاغ…. پر …گنجشک … پر الاغ …. پر

کودک بایستی به محض شنیدن اسم حیواناتی که پرواز میکنند بگوید: پر

واگر بعد از شنیدن اسم الاغ بگوید پر ، کودک بازی را باخته است. البته گاهیبرای سنجش هوش و حواس کودک، والدین به قصد به حیواناتی که پرواز نمی کنندهم می گویند پر. تا ببینند کودک چه عکس العملی نشان می دهد.

حالا اگراین کودک متعلق به قشر فوق تحصیل کرده مملکت گل و بلبل ما باشد، بجایاستفاده از اسم حیوانات شناخته شده که یا کودک در باغ وحش دیده یا در کتابو کارتون، می گویند: پنگوئن …. پر شتر مرغ …. پر

کودک از کجا بداند که پنگوئن پرنده است ولی پرواز نمیکند، خدا می داند.

۴- تاپ تاپ خمیر…

تاپ تاپ خمیر، شیشه پر پنیر، دست کی بالاست؟

این بازی برای اسکل کردن کودکان منزل استفاده میشد. یعنی والدین، بچههایی موجود در خانه اعم از فرزندان خودشان یا اقوام را گرد هم می آوردندتا برای استراحت پدربزرگ وقت مناسبی جور شود و این بازی را بدین نحو اجرامی کردند:

بچه ها به نوبت روی زمین زانو زده و پشتشان را به طرف کودکاندیگر می کردند و حالت خمیده به خود می گرفتند. یکی از اعضا بر پشت کودکمیزد و میگفت: تاپ تاپ خمیر شیشه پر پنیر دست کی بالاست؟

در این هنگامبعضی از کودکان دستهای خود را بالا می گرفتند. و کودک خم شده باید حدسمیزد که چه کسانی دست خود را بالا برده اند. اگه درست تشخیص میداد بازی رامیبرد در غیر اینصورت بازی ادامه پیدا میکرد.

۵- اتل متل توتوله…
یکی دیگر از بازیهایی که حکم قوطی بگیر و بنشان داشت، بازی “اتل متل توتوله” بود.بازی که ریشه در فرهنگ غنی ایران دارد و نسل به نسل و سینه به سینه عینامنتقل شده و تنها بازی است که با همان شعر و روش بدون هیچ تحریفی هنوز

هماجرا میشه.

روش بازی به این نحو است که بچه ها روی زمین نشسته و پاهایخود را دراز می کنند.یکی از بزرگترها یا کودک بزرگتر جمع با خواندن اینشعر روی پاهای کودکان دیگر که پاهای خود را دراز کرده اند میزند و وقتی بهعبارت انتهایی شعر رسید، پای اشاره

شده بایستی جمع شود.

 

 

بازی ادامه پیدا میکرد تا فقط یک پا باقی بماند!

هنوز در مورد معانی فلسفی این شعر کهن، اطلاعاتی در دست نیست و معلومنیست حسن و زن کردی چه نسبتی با هم دارند. آیا این دو به هم محرم هستند وتصمیم دارند برای ماه عسل به هندوستان بروند؟ چرا هندوستان در این شعرعنوان

شده؟ آیا سراینده شعر با سفارت هندوستان در ایران رایزنی کرده و فرشو پسته رد و بدل شده؟ این انقزی با انقزی سریال خوش نشین ها چه رابطه ایدارد؟ چرا این بازی روی پا انجام می شود و نه روی دست؟

با وجود تمام این ابهامات و چراها، تمام ایرانیان بر روی این شعر تعصب خاصی دارند…

۶- قایم باشک

در روزگارانی که خانه ها متراژ بیشتری داشتند و در چند طبقه همراه بازیرزمین و حیاط بزرگ طراحی شده بودند، کودکان خانواده می توانستند برایسرگرم کردن خود از بازی “قایم باشک” بهره ببرند.

بازی بدین نحواجرا میشد که یکی از کودکان به اصطلاح چشم میزاشت ( گرگ) و تا یک عددمعینی میشمرد و بقیه کودکان در این فاصله قایم می شدند تا کودکی که چشمگذاشته پیدایشان نکند.

فضاهای قایم شدن در خانه های بزرگ قدیمی، بهوفور یافت می شد. کودک بعد از شمردن میزان عدد مشخصی بلند می گفت: اومدم.و به دنبال کودکان قایم شده میگشت.

کودکانی که پیدا می شدند سوخته بهحساب میامدند.چنانچه در فاصه ای که کودک به دنبال کودکان دیگر میگشت،کودکی خود را به محل اول بازی( جایی که چشم گذاشتن انجام می شد) می رساندبا ذکر عبارت “سک سک” از هر نوع سوختنی

خود را رهایی می بخشید.

این بازی از هیجان و اضطراب زیادی برخوردار بود و لذتی وصف نشدنی را به کودکان هدیه می داد.

۷- گرگم به هوا
فکر کنم بازی “گرگم به هوا” همون بازی “بالا بلندی”باشه. بازی به این نحو انجام میشه که یک نفر به عنوان گرگ انتخاب شده وبقیه بازکنان بایستی دویده و خود را به محلی بالاتر از سطح زمین برسانند.در صورتیکه قبل از این عمل توسط گرگ

گرفته شوند، سوخته محسوب شده و گرگبعدی خواهند بود.
 

بازیهای دبستانی:

وقتی کودک نشکفته با هزار نق و ادا اطوار پا به مدرسه گذاشت و قرار شداستعدادهای نهفته اش شکوفا بشه والف رو بگه و تا ی بره، پدر مادر هم باهزاران امید و آرزو کودک را روانه مدرسه کردند، غافل از اینکه شاگرد مدرسهدر حین درس معلم، فکر

و ذهنش به شیطنت و بازی میگذره و نقشه میکشه که زنگتفریح با کی و چی بازی کنه.

بچه های اول دبستان که تازه وارد و صفر کیلومتر محسوب می شدند، ازبازیهای مدرسه ای سررشته ای نداشتند اما به تدریج از بچه های سالبالاتریاد میگیرند که در زنگهای تفریح یا ورزش چطوری سر خودشونو گرم کنند.

۱- گردو شکستم…
یکی از بازیهایی که بیشتر به عنوان تعیین شروع کننده بازی اصلی، کاربرد داشت، “گردو شکستم”بود. بازی بدین نحو اجرا می شد که سرگروه دو تیم در فاصله چند متری وروبروی هم قرار می گرفتند و شروع کننده این بازی یکی از پاهای خود را

بهجلوی پای مخالف حرکت میداد و روبروی پنجه پای مخالف قرار میداد و میگفت:گردو و طرف مقابل میگفت: شکستم. فندق… شکستم…

این حرکات و حرفها  ادامه پیدا میکرد تا پای یکی از بازیکنها پای طرف مقابل را له شود.

دراینکه پای له شده شروع کننده بازی باشه یا خیر بستگی داشت که چی به نفعباشه. یعنی اگه به نفع بود برنده این گردو شکستم بازی رو شروع کنه، بازیتوسط برنده شروع می شد در غیر اینصورت تیم فرد بازنده بازی را شروع می کرد.

این مصلحت اندیشی نشاندهنده این بود که در خون فرزندان ما از همان عنوان کودکی، جرزنی وجود داشته!

۲- ده بیست …

یکی دیگر از بازیهای تعیین کننده شروع کننده بازی، ده بیست سه پونزده یا ده بیست سی چهل بود.

نمایندههای دو تیم و یا کلیه بازیکنان( در صورتی که بازی تیمی نباشد) دور هم حلقهزده و یکی از بازیکنان در حین خواندن و شمارش به روی سینه های بازیکنانمیزد.

ده بیست سی چهل پنجاه شصت هفتاد هشتاد نود صد.ده ، بیست ، سه ، پونزده ، هزار و شصت و شونزده ، هر کی میگه شونزده نیست ، هیفده ، هیجده ، نوزده ، بیستً!

آنا ، نه‌مانا ، دوو دوو اسکاچی، آنا مانا کلاچی!  

و اونی که دست روی سینه اش قرار گرفته از دور خارج می شود.بازی ادامه پیدا میکرد تا فقط یک نفر باقی بماند.

۳- سنگ  کاغذ  قیچی

بازی دیگری که هم به عنوان بازی مجزا و هم تعیین شروع بازی استفاده می شد، “سنگ کاغذ قیچی “بود. بازی که باوجودیکه نیاز به هوش و استعداد چندانی نداشت اما در درونخودش هیجانهای نهفته ای داشت. یعنی فکر میکردی طرف این دفه

می خواد سنگبیاره یا قیچی .

اصول بازی بدین نحو بود که بازیکنان دستان خود را بهپشت سر می بردند و با گفتن ” سنگ کاغذ قیچی” دستان خود را به نشانه هرکدام از این اجسام روبروی هم میاوردند.

سنگ مغلوب کاغذ می شد و کاغذ سنگ را دربر می گرفت.

سنگ بر قیچی پیروز می شد و ضربه مهلکی به قیچی میزد.

قیچی کاغذ را پاره می کرد و کاغذ را از دور خارج می کرد.

چنانچه توافق طرفین به یک بار بازی بوده باشد و برنده شروع کننده بازیباشد، بازی تمام می شود اما چنانچه قرار باشد امتیازی جمع شود بازی ادامهپیدا میکند.

هنوز هم که هنوزه انجام این بازی خیلی فاز میده.

بعد مشخص شدن شروع کننده بازی، بازی شروع می شد. برخی از بازیها دو نفره و برخی هم با شرکت کل اعضای کلاس انجام می شد.

۴- تخم مرغ گندیده…

یکی از بازیهایی که در زنگهای ورزش یا زمانی که معلم سر کلاس نیامده،انجام می شد( بیشتر در مدارس دخترانه)( چون در زمان زنگ تفریح امکانبرگزاری این بازی به علت ازدحام دانش آموزان مدرسه نبود)، “تخم مرغ گندیده” نام داشت.

بدین صورت که دانش آموزان یک دایره بزرگ بر حسب تعدادشون تشکیل میدادندو روزی زمین می نشستند و دست خودشون رو به پشت می بردند. یکی از دانشآموزان پشت سر گروه به دویدن مشغول میشد و میگفت: تخم مرغ گندیده و باقیبچه ها

میگفتند بوی گلابی میده.

این عبارات تکرار می شد تا اینکه دانش آموزی که میدوید یک شیء کهمعمولا کاغذ مچاله بود در دست یکی از افراد نشسته قرار میداد. و اون شخصخیلی سریع از جای خود بلند می شد و دنبال شخصی که در ابتدا در حال دویدنبود، میدوید تا

سرانجام او را میگرفت. چنانچه دانش آموز قبل از گرفته شدنبه محل قبلی دانش آموز بلند شده می رسید و مینشست، دانش آموزی که جای خودرا از دست داده بود ضایع می شد و باید بازی را ادامه میداد.

هدف نهایی این بازی فقط دور هم بودن و جیغ جیغ کردن دانش آموزان دختر مدرسه و تخلیه انرژی توسط دویدن بود.

۵-  آلیسا آلیسا…

نوبتی هم باشه نوبت بازی محبوب دانش آموزان دختر مدرسه است. بازی که هنوزم دخترها به یاد دارند و ازش خاطرات فراوانی دارند.

 

 

هدف این بازی هنوز هم بر همگان پوشیده است. اینکه این بازی چطور اختراعشد و سراینده این شعر کی بود و چطور بصورت خودجوش در کلیه مدارس اجرا شدجای بسی تامل دارد.

دانش آموزان دو دایره داخل هم که یکی بزرگتر و یکی کوچکتر است تشکیلداده و دستهای همدیگر را میگیرند. یک دایره نشسته و دایره دیگر ایستاده وو به نوبت دایره بزرگ که ایستاده با خواندن بیت اول شعر به دویدن و چرخیدنحول دایره کوچک

مشغول می شوند و بعد از بیت اول نشسته و دایره داخلی شروعبه دویدن می کند.

۶-دختره گریه میکنه…

 

دیگر بازی محبوب دخترها “دختره اینجا نشسته” بود . بازی بدیننحو انجام می شد که یکی از شرکت کننده ها در وسط یک دایره بزرگ تشکیل شدهتوسط دانش آموزان، مینشست و حالت زاری به خود میگرفت.بعد اتمام شعر، دخترنشسته بلند می

شد ( فکر کنم با چشمان بسته) و سعی میکرد دانش آموزان دیگررا بگیرد. دانش آموزانی که گیر می افتادند دختر زاری کننده بعدی محسوب میشدند.

۷- عمو زنجیر باف

 

۱۱- زوووووووووووو

دو گروه تشکیل شده با گفتن “زوووووووووو” به طرف تیم مقابل هجوم میآورند تا فردی را از تیم بگیرند. نکته مهم در این بازی این است که نبایدزوووووووو قطع شود. یعنی باید یک نفس بگی زووووووووووووووو.

۱۲- کش بازی

در این بازی یک کش به پای دو نفر که در مقابل هم و به فاصله ایستادهاند بسته شده و فردی دیگر سعی میکند از روی کشها بپرد. در هر مرحله کش بهسطح بالاتری از زمین آورده خواهد شد.

۱۳- لی لی

توسط گچ مربعاتی بر روی زمین کشیده شده و درون هر کدوم عددی نوشته میشود. فرد بازی کننده یک پایی باید در داخل مربعات بپرد. این بازی نیاز بهتوضیح بیشتر دارد که در مطالب بعدی به آن پرداخته خواهد شد.